Της Μαρίας Δήμου
Το a στη Λακανική ψυχανάλυση ορίζεται ως αντικείμενο αίτιο της επιθυμίας. Είναι ένα αντικείμενο που το βρίσκουμε πάνω σε έναν άνθρωπο, μια μικρή μαγική λεπτομέρεια που τον κάνει στα μάτια μας να ξεχωρίζει από κάθε άλλον. Πίστη σημαίνει αφοσίωση, μία δίχως λόγια αγάπη στην ιδέα ότι ο Άλλος είναι ο ιδανικός. Πιστεύουμε σε αυτόν. Όπως πιστεύουμε στον Θεό μας. Στις αξίες μας. Όλα αυτά δεν τα βλέπουμε αλλά έχουμε Πίστη σε αυτά. Ότι υπάρχουν. Τι γίνεται όταν αυτή η πίστη βρίσκεται ανάμεσα σε δύο αντικείμενα αίτια της επιθυμίας μας; Που βρίσκεται η απιστία σε αυτό; Σε ποιο από τα δύο αντικείμενα της επιθυμίας μας μένουμε πιστοί και σε ποιο απιστούμε;
Ας ξεκαθαρίσουμε εξ’ αρχής ότι η πίστη είναι κάτι που δε περιέχει τον Άλλον ως υποκείμενο. Υπάρχει η αφοσίωση με τη μορφή μιας ιδανικής φαντασίωσης για τον Άλλον. Τον Ιδανικό Άλλο. Τον πλήρη Άλλο. Αυτόν που τελικά όσο τον ζούμε καταλήγουμε στο ότι Δεν είναι τέλειος. Έχει τρύπα. Κάτι του λείπει. Κάτι που δε μας επιτρέπει άνετα και τεμπέλικα να πιστέψουμε στο Θαύμα. Και τότε το κενό αυτό που αφήνει το ταίρι μας όταν βλέπουμε τη μη πληρότητα του τρέχουμε να το καλύψουμε. Και είναι η στιγμή που γινόμαστε Αλλόθρησκοι. Βρίσκουμε ένα ακόμη ταίρι να καλύψει τη τρύπα στον Άλλον.
Αφοσιωνόμαστε στο ψάξιμο για έναν επιδερμικό έρωτα, μια έντονη φάση. Για έναν άντρα ίσως είναι μία ή δύο ή και δέκα πόρνες όλες μαζί ή χωριστά. Για τη γυναίκα πιθανότατα είναι ραντεβουδάκια από σελίδες γνωριμίας, φλερτ, τονωτικές ενέσεις για τις τσαλάκες που χαλούν τη τέλεια επιφάνεια που έχει ανάγκη να ζει. Και τότε γεννιέται ένα νέο είδος έρωτα. Η a-πιστι-a με δύο στερητικά a, αντικείμενα αίτια της επιθυμίας. Το ένα υποβοηθά μέσα μας το άλλο όταν η φαντασίωση της πληρότητας δε μας βγήκε με τον έναν και μοναδικό έρωτα. Το παλιό γνωμικό, μάνα είναι μόνο μία, είναι στη πλήρη ισχύ του, στον έρωτα. Κι αυτό ισχύει και για τους άντρες και για τις γυναίκες. Η μητέρα κατείχε κάτι πολύτιμο για μας. Αυτό ψάχνουμε, εκεί αποτυγχάνει ο Άλλος. Δε μπορεί να εκ-πληρώσει αυτή την ανάγκη μας. Και ως τεμπέληδες του έρωτα, μη θέλοντας να επωμισθούμε αυτή την απώλεια που ο Άλλος δε μπορεί να μας τη καλύψει αρχίζουμε να αφοσιωνόμαστε με πίστη όχι μέσα σε δύο αναπληρώσεις αλλά στη πραγματικότητα μέσα σε δύο στερήσεις.
Ούτε το ένα πρόσωπο που επιθυμούμε ούτε το άλλο που αναπληρώνει τα κενά πληρούν τις προϋποθέσεις. Και καταλήγουμε να πιστεύουμε σε δύο θεούς που τελικά κανένας δε μπορεί να υποσχεθεί για πάντα το χαμένο παράδεισο της πληρότητας στο απόλυτο ζεύγος μωρού-μητέρας. Στη τελική η απιστία περιέχει περισσότερη πίστη στο αδύνατο, στο πουθενά, στο αδιέξοδο. Και σε αυτή τη πίστη όταν κανείς μπει βγαίνει “μάρτυρας” ενός ολέθρου που φέρνει η αποκάλυψη της αλήθειας. Το να πιστεύει κανείς ότι υπάρχει το ιδανικό στον Άλλον είναι σαν να πιστεύει σε έναν θεό που δεν έχει παράδεισο να του προσφέρει. Ο κάθε διαβάτης στο δρόμο της επαγγελίας βρίσκεται να είναι έκπτωτος άγγελος που χτυπά πόρτες σε καρδιές και κορμιά ζητιανεύοντας ασυνείδητα λίγη χαμένη μητέρα, λίγη πληρότητα, λίγο θάνατο ακόμα..
Στη ψυχανάλυση όλη η πιο πάνω τάση προς το ανέφικτο ιδανικό και οι επιπτώσεις της, λέγεται ενόρμηση θανάτου. Ο Φρόιντ παγκοσμίως ονόμασε με ελληνικές λέξεις το δίπολο των ενορμήσεων ως Έρως/Θάνατος. Η a-πιστι-a είναι παράλληλα η πίστη και στις δύο ορμές, τάσεις. Στη τελική είναι δικαίωμα του καθενός το τί θα επιλέξει με την ελπίδα να επιλέξει τη ζωή. Τον έρωτα. Αυτή όμως η επιλογή έχει ελλείψεις όπως ακριβώς κάτι έλειψε στους γονείς μας όταν αποφάσισαν να ενδώσουν στο αμάρτημα του έρωτα και ως εκ θαύματος μας χάρισαν τη ζωή. Και μαζί με αυτή το θάνατο. Κι εκεί κάπου στα χαρακώματα του έρωτα και του θανάτου η a-πιστι-a έρχεται να τοποθετήσει ένα μπάλωμα. Μία πρόφαση, ένα προσποιητό. Που ποτέ όμως δε θα είναι αρκετό να καλύψει το γιατί και το πώς κανείς, θα γίνει επαρκής κι ευτυχισμένος. Ίσως γι αυτό η ευτυχία είναι φωτεινές στιγμές μέσα σε μια σκοτεινιά αλήθειας που κληρώθηκε στον άνθρωπο να ζήσει μετά τη γέννηση του. Ίσως εν τέλει γι αυτό οι ερωτευμένοι μετρούν τα άστρα στον μαύρο ουρανό περιμένοντας να χαρίσουν στον εκλεκτό της καρδιάς τους ένα πεφταστέρι. Ίσως βαθιά μέσα τους ξέρουν πως ούτε αυτός ο ουρανός έχει πληρότητα και εξαπατάται συχνά από λιποτάκτες αστέρια που απιστούν στην υπόσχεση της αιωνιότητας ενός άπειρου συμπαγούς στερεώματος.
*Δηλώστε συμμετοχή στο Σεμινάριο Σαββάτου της Μαρίας Δήμου με θέμα «Περί έρωτος απιστία» το Σάββατο 19 Φεβρουαρίου στις 17.00, εδώ.